Uratowanie żubra było niewątpliwym sukcesem,
lecz dalsze działania na rzecz ochrony tego reliktowego gatunku są nadal
niezbędne.
Zbigniew A. Krasiński 1999 „Żubr Puszcz Imperator”

Do rodzaju Bison należą duże, masywne zwierzęta
zamieszkujące niegdyś dwa kontynenty: Europę i Amerykę Północną. Rodzaj ten
jest reprezentowany obecnie przez dwa gatunki: europejskiego żubra Bison
bonasus i północnoamerykańskiego bizona Bison bison. Na początku
ubiegłego tysiąclecia żubry występowały powszechnie w rozległych lasach
pokrywających ówczesną Europę i stanowiły wysoko ceniony łup myśliwski. W
wiekach średnich w niektórych krajach europejskich, m.in. w Polsce i
Niemczech, polowanie na żubry było królewskim przywilejem. W Polsce o
ochronie żubra mówi się po raz pierwszy w Statutach Litewskich (XVI w.), a
Zygmunt August ogłosił dekret grożący karą śmierci tym, którzy odważyliby
się ubić żubra bez zezwolenia królewskiego. Mimo tego liczebność żubrów
malała i zawężał się ich obszar bytowania. Żubry nizinne najdłużej
przetrwały w Puszczy Białowieskiej. Przed I Wojną Światową było w Puszczy
ponad 700 żubrów. Z pożogi wojennej nie uszła z życiem ani jedna sztuka.
Ostatni żubr żyjący na wolności zginął w Puszczy w 1919 roku.
Żubry przetrwały jednak w niewielkiej liczbie w ogrodach
zoologicznych i zwierzyńcach w kilku krajach europejskich. W celu zespolenia
wysiłków nad uratowaniem ocalałej garstki żubrów utworzono w 1923 roku
Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Pierwszym zadaniem Towarzystwa
była ewidencja wszystkich żubrów czystej krwi. Na koniec 1924 roku naliczono
zaledwie 54 żubry na całym świecie, z czego tylko niewielka część mogła się
rozmnażać. Lata 1920 - 1928 to jedyny okres nieobecności żubrów w Puszczy
Białowieskiej. Dwa pierwsze żubry powróciły do Puszczy Białowieskiej 19
września 1929 roku do specjalnie przygotowanego zwierzyńca.
Stan żubrów w białowieskim rezerwacie w 1939 roku wynosił
16 sztuk. Dalsze prace hodowlane zmierzały nie tylko do powiększenia stanu
liczbowego, ale i do wyeliminowania z Białowieży żubrów z domieszką krwi
żubra kaukaskiego, co nastąpiło ostatecznie w 1950 roku. Pomyślny rozwój
hodowli pozwolił na powrót żubra do natury. Pierwsze dwa żubry opuściły
rezerwat w 1952 roku. Po II wojnie światowej z Puszczy Białowieskiej
odłowiono i wysłano 430 żubrów. Żubry trafiły do wszystkich rezerwatów
hodowlanych w Polsce i do większych hodowli w Europie. Mimo niewątpliwych
osiągnięć w restytucji żubrów należy pamiętać, że są one ciągle gatunkiem
zagrożonym ze względu na wysokie pokrewieństwo wszystkich żubrów i różne
choroby. Żubry nie są w stanie egzystować w obecnych warunkach
przyrodniczych bez specjalnej ochrony i opieki człowieka. Losy żubra są
przykładem jak można w bardzo krótkim czasie doprowadzić gatunek do krawędzi
zagłady i jak wiele trudu trzeba włożyć w jego ratowanie.
Obecnie cieszymy się rosnącą populacją żubrów w Puszczy
Białowieskiej, której liczebność w stadzie wolnym wynosi ok. 350 sztuk.
Przyjęcie strategii ochrony powinno pozwolić nie tylko na wzmocnienie
niewielkiej jego populacji w pobliskiej Puszczy Knyszyńskiej, ale i
zasiedlanie kolejnych kompleksów leśnych „nadwyżką” puszczańskich żubrów. |